- Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια και Εκπαιδεύτρια, Αθηναϊκό Κέντρο Μελέτης του Ανθρώπου (ΑΚΜΑ)
- Θεραπεύτρια / Επόπτρια και Εκπαιδεύτρια στη Συγκινησιακά Εστιασμένη Θεραπεία – EFT, Πιστοποιημένη από το Κέντρο Ελέγχου Ποιότητας ICEEFT, Καναδάς
- Πρώην Πρόεδρος, Ευρωπαϊκή Εταιρία Οικογενειακής Θεραπείας (EFTA)
- Συν–εκδότης του Ευρωπαϊκού Περιοδικού “Human Systems: the Journal of Therapy, Consultation and Training”
EFT Sensa στο περιοδικό Sensa
Δημοσιογράφος: Manja Perić Mitić
Ερώτηση 1.
Πώς θα περιγράφατε μια υγιή σχέση με τη/τον σύντροφο και την οικογένεια;
Η πιο θεμελιώδης βάση για μια υγιή λειτουργική σχέση, τόσο του ζευγαριού όσο και της οικογένειας, είναι η αίσθηση ασφαλούς συναισθηματικής σύνδεσης. Αυτή η ασφαλής βάση προάγει την αμοιβαία αποδοχή, κατανόηση και συνεργασία. Ενδυναμώνει τη σύνδεση μας με τον άλλον, αυξάνει την συμπόνια, ενθαρρύνοντας την ενσυναίσθηση και μειώνοντας την επιθετικότητα. Έτσι, οι σύντροφοι και τα μέλη της οικογένειας βιώνουν αυξημένη εμπιστοσύνη, και σωματική και συναισθηματική ευεξία.
Για το ζευγάρι η ασφαλής σύνδεση προσφέρει ένα «λιμάνι» όπου ο καθένας μπορεί να καταφύγει για παρηγοριά από τις δυσκολίες της ζωής – ένα απάγκιο αποδοχής και αγάπης. Συγχρόνως αποτελεί ένα ορμητήριο, από όπου εξορμούν οι σύντροφοι κανείς, για τον έξω κόσμο και για να επιδιώξουν τους προσωπικούς τους στόχους. Η εκπλήρωση των αναγκών μας για σύνδεση και φροντίδα αποτελούν τα απαραίτητα στοιχεία σε κάθε ουσιαστική, σημαντική σχέσεις. Όσο πιο συνδεδεμένος νιώθει κανείς με τον σύντροφο του, τόσο πιο ξεχωριστός και αυτόνομος μπορεί να είναι
Επιπλέον, η αίσθηση της βιωμένης ασφάλειας σε μια υγιή σχέση συνδέεται με την καλύτερη συναισθηματική αυτορρύθμιση: οι σύντροφοι εκφράζουν λιγότερη αντιδραστικότητα και αμυντικότητα και είναι περισσότερο υποστηρικτικοί ο ένας στον άλλον.
Ουσιαστικά τα ζευγάρια με ασφαλή και λειτουργική σχέση μπορούν και απαντούν καταφατικά σε τρία βασικά ερωτήματα:
– Προσβασιμότητα: Θα είσαι εκεί για μένα όταν σε χρειάζομαι;
– Ανταπόκριση: Θα με αποδεχθείς και θα νοιώσεις τις ανάγκες μου;
– Δέσμευση/Συναισθηματική Σύνδεση: Θα είσαι συναισθηματικά παρόν και ενεργός;
Η αγωνία της αβεβαιότητας για τον σύντροφο μας γύρω από αυτά τα ερωτήματα αποτελεί το οικοδόμημα για συγκρούσεις και μας βάζει σε απόσταση.
Ερώτηση 2.
Ποια είναι η πηγή των συγκρούσεων στις σχέσεις σήμερα; Πώς μπορούν να επιλυθούν οι συγκρούσεις; Μπορείτε να μας δώσετε ένα παράδειγμα;
Ένα τσουνάμι από συναισθήματα μοναξιάς, άγχους και κατάθλιψης σαρώνει τις σύγχρονες κοινωνίες. Μία από τις σημαντικότερες πηγές σύγκρουσης στις σχέσεις σήμερα είναι η ακραία έμφαση που έχει δοθεί στην «ανεξαρτησία» – στο να είναι κανείς κάποιος που να τα μπορεί όλα από μόνος του – “όλα σε ένα”. Αυτή η ακρότητα συχνά ενέχει ένα αίσθημα ντροπής όταν χρειάζεσαι τον άλλον, μια αίσθηση αδυναμίας που οδηγεί σε απόσταση, σε απομόνωση. Αλλά, όπως λέει η Susan Johnson, δημιουργός της Συγκινησιακά Εστιασμένης Θεραπείας (EFT), στο “Το νόημα του έρωτα”, το νεότερο βιβλίο της, “Η θαυμάσια αυτή απομόνωση είναι για τους πλανήτες και όχι για τους ανθρώπους”.
Ενώ, τα σύγχρονα ευρήματα των Νευροεπιστημών καταλήγουν σε ένα κοινό συμπέρασμα: ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι εγγενώς προγραμματισμένος ώστε να αποζητά τη σύνδεση με τον άλλον – η αγάπη είναι ένας δεσμός σύνδεσης, μια διαταγμένη και σοφή συνταγή επιβίωσης. Το πρώτο και κύριο ένστικτο του ανθρώπου δεν είναι ούτε το σεξ ούτε η επιθετικότητα – όπως πίστευαν θεωρίες του παρελθόντος – είναι η ανάγκη για συναισθηματική σύνδεση.
Παλαιότερα, αλλά ακόμα και σήμερα, η ανάγκη αυτή είχε οριστεί ως συναισθηματική εξάρτηση και προσεγγιζόταν σαν παθολογία από εμάς τους ψυχολόγους και θεραπευτές. Αλλά σήμερα γνωρίζουμε ότι η «λειτουργική εξάρτηση» είναι η μεγαλύτερη πηγή δύναμης μας. Το να γίνεις “το καλύτερο που μπορείς και επιθυμείς να είσαι” είναι πραγματικά δυνατό μόνο όταν είσαι βαθιά και με ασφάλεια συνδεδεμένος με κάποιον σημαντικό για εκείνον άλλο
Ερώτηση 3.
Πώς μπορεί κανείς να διορθώσει/θεραπεύσει και να ενδυναμώσει τις συντροφικές σχέσεις;
Η αλλαγή και επιδιόρθωση της συντροφικής σχέσης επανάσταση των σχέσεων αρχίζει με την υιοθέτηση μίας επαναστατικής νέας οπτικής στις σχέσεις: ότι η ερωτική αγάπη είναι, στη βάση της, ένας δεσμός ακριβώς όπως μεταξύ μίας μητέρας και ενός παιδιού.
Δηλαδή, όλες οι πρόσφατες έρευνες για τις ερωτικές σχέσεις ενηλίκων λένε την ίδια ιστορία: ότι η μεγαλειώδης αγάπη συνεπάγεται την ίδια επιτακτική επιθυμία για εγγύτητα και την ανάγκη για ένα καταφύγιο – που μειώνει τον φόβο και το άγχος της απόρριψης και της μοναξιάς, ιδιαίτερα σε έναν κόσμο γεμάτο προκλήσεις, όπως είναι σήμερα.
Ως απάντηση στην αρνητική αντίληψη για τη σύνδεση εξάρτησης με την οποία μεγαλώσαμε, τα σύγχρονα ευρήματα των Φυσικών και Κοινωνικών Επιστημών την επαναστατική αυτή οπτική στην ερωτική αγάπη, μια οπτική που είναι αισιόδοξη και πρακτική τόσο για τα ζευγάρια όσο και για τους θεραπευτές – καθώς αποδεικνύει ότι τα ανθρώπινα όντα είναι από τη φύση τους φτιαγμένα σε γονιδιακό επίπεδο, για να λειτουργούν με ενσυναίσθηση παρά να είναι εγωιστικά και ότι η έμφυτη τάση μας είναι να νιώθουμε μαζί και για τους άλλους.
Επιπλέον, προκειμένου ένα ζευγάρι να μπορέσει να επιδιορθώσει, να ενδυναμώσει και να αναπτύξει μια πιο ικανοποιητική σχέση, οι σύντροφοι χρειάζεται να κατανοήσουν τα περίεργα “μαθηματικά” που χαρακτηρίζουν τη συντροφική σχέση – δεν ισχύει σε καμία περίπτωση το μοίρασμα της ευθύνης μέσα στη σχέση σε ποσοστό 50-50. Στο ζευγάρι, ο κάθε σύντροφος έχει το 100% της δικής του ευθύνης για τη σχέση. Έτσι, ο καθένας χρειάζεται να είναι ανοιχτός αλλά και αρκετά γενναίος ώστε να αναλάβει εξ ’ολοκλήρου την ευθύνη για τις ενέργειές του αλλά και τις επιπτώσεις/τον αντίκτυπο που έχουν αυτές στον άλλον. Στη συνέχεια, χρειάζεται το ζευγάρι να ανακαλύψει από κοινού τον φαύλο κύκλο που μαζί δημιουργούν – τον κύκλο αρνητικών αλληλεπιδράσεων – αυτόν που τους προκαλεί συναισθηματική δυσφορία και τους κρατά σε απόσταση.
Κάθε σύντροφος χρειάζεται να μπορεί να αναγνωρίζει τα συναισθήματά του για τον αρνητικό αυτόν κύκλο στη σχέση, τους φόβους του, τον πόνο, τη θλίψη του και τη λαχτάρα του για σύνδεση, να τα εκφράσει στον/στην σύντροφο μαζί με την μοναξιά του – και μέσα από αυτό το ειλικρινές μοίρασμα των συναισθημάτων, όπου οι σύντροφοι ρισκάρουν και δείχνουν την ευαλωτότητα τους, ένα ζευγάρι μπορεί στη συνέχεια να αναδιαμορφώσει τον δεσμό της σχέσης του.
Όλοι μας δεν είμαστε πολύ άνετοι με την ευαλωτότητα μας – έχουμε μάθει να εκτιμούμε το να αισθανόμαστε και να δείχνουμε δυνατοί. Δεν μας είναι εύκολο να εκφράζουμε τα «πρωτογενή», βαθύτερα συναισθήματα του φόβου, της απόρριψης, της θλίψης και της μοναξιάς. Έχουμε διδαχθεί μέσα από την οικογενειακή ζωή μας και την κοινωνικοποίηση, ότι τα συναισθήματα αυτά συνιστούν αδυναμίες και δεν πρέπει να τα εκφράζουμε. Αυτό που συνήθως κάνουμε είναι να εκφράζουμε τα «δευτερεύοντα» – πιο αντιδραστικά – μας συναισθήματα, το θυμό και την ματαίωση. Έτσι, γινόμαστε είτε επικριτικοί και απαιτητικοί από τον άλλο, είτε αποσυρόμαστε και δείχνουμε αδιαφορία. Αλλά στην πραγματικότητα η έκφραση των πιο ευάλωτων, πρωτογενών μας συναισθημάτων είναι αυτό που μας φέρνει πιο κοντά με τον σύντροφο μας και δημιουργεί εμπιστοσύνη και ασφάλεια. Ενώ, η έκφραση του θυμού και των δευτερευόντων συναισθημάτων μας, μας απομακρύνει και η σχέση μας γίνεται ανταγωνιστική ή/και αποστασιοποιημένη.
Ερώτηση 4.
Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, τα πιο συνήθη προβλήματα στη θεραπεία ζεύγους; Πώς θα μπορούσαν να επιλυθούν αυτά τα προβλήματα;
Το πιο συνηθισμένο πρόβλημα στη θεραπεία ζεύγους είναι όταν οι σύντροφοι είναι σε συνεχή διαμάχη και σε κλιμακούμενη σύγκρουση και δεν καταλαβαίνουν τα μηνύματα που προσπαθούν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Έτσι, ο καθένας αισθάνεται ότι ο άλλος δεν τον εκτιμά, ότι τον απορρίπτει. Σε αυτές τις στιγμές σύγκρουσης, ο ένας σύντροφος γίνεται συνήθως επικριτικός και απαιτητικός – αυτός που εμείς στη Συγκινησιακά Εστιασμένη Θεραπεία (EFT) ονομάζουμε ο “επιδιώκτης” – και ο άλλος σύντροφος κλείνεται στον εαυτό του, και γίνεται πιο απόμακρος – αυτός που αποκαλούμε ο “αποσυρόμενος”. Στη συνέχεια, αναδύεται ένας αρνητικός και επαναλαμβανόμενος κύκλος αλληλεπιδράσεων, καθώς όσο περισσότερο ο ένας επιδιώκει, επικρίνει και ασκεί πιέσεις, τόσο περισσότερο ο άλλος αποσύρεται και αποδεσμεύεται, και όσο περισσότερο αποσύρεται τόσο περισσότερο ο άλλος αγχώνεται και πιέζει. Αυτό είναι ένα πολύ κοινό μοτίβο που αφορά ζευγάρια που πραγματικά ενδιαφέρονται ο ένας για τον άλλον. Οι σύντροφοι με τέτοια δυναμική δεν είναι άρρωστοι ή ανώριμοι. Είναι εγκλωβισμένοι σε ένα φαύλο κύκλο, όπου και οι δύο κυριεύονται από πολύ έντονα συναισθήματα που αδυνατούν να ρυθμίσουν ώστε να τα εκφράσουν ο ένας στον άλλο με τέτοιο τρόπο που να φαίνεται η υποκείμενη ανάγκη τους για σύνδεση, αποδοχή και παρηγοριά.
Ερώτηση 5
Τι ρόλο διαδραματίζουν τα συναισθήματα στις συντροφικές σχέσεις; Με ποιο τρόπο θα μπορούσαν τα συναισθήματα να είναι συγχρόνως το πρόβλημα αλλά και η λύση του;
Τα συναισθήματα μπορεί να γίνουν πρόβλημα για ένα ζευγάρι όταν εκφράζονται με επιθετικό και ακατάλληλο τρόπο, γεγονός που δημιουργεί απειλή για τη σχέση και προξενεί μια αίσθηση απόρριψης του κάθε συντρόφου από τον άλλον.
Ενώ, όταν τα συναισθήματα εκφράζονται με τρόπο που δείχνει τη λαχτάρα που έχουμε για τον σύντροφο μας και επιτρέπει την ευαλωτότητα μας να φανεί, τότε τα συναισθήματα γίνονται λύση για τη δυσφορία μέσα στη συντροφική σχέση.
Τα συναισθήματα συνιστούν την ουσία της αγάπης – είναι η “μουσική” του χορού της συγκινησιακής σύνδεσης μεταξύ των συντρόφων.
Ρυθμίζουμε τα συναισθήματά μας μέσα από τον τύπο δεσμού που μαθαίνουμε από την παιδική μας ηλικία. Τόσο ο τρόπος που συνδεόμαστε συναισθηματικά, όσο και ο τύπος του δεσμού διαμορφώνουν τον τρόπο που συνδεόμαστε με τον σύντροφο μας και το πώς εκφράζουμε τη σεξουαλικότητά μας. Έτσι, τα συναισθήματα, η διαχείριση και έκφραση τους, επηρεάζουν και την σεξουαλική σχέση του ζευγαριού.
Πρόσφατες επιστημονικές μελέτες έχουν επιβεβαιώσει ότι στη διεργασία της αγάπης, μια συνεχής αλληλεπίδραση συνυπάρχει μεταξύ συναισθήματος, εγκεφάλου και σώματος. Η σεξουαλικότητα εμπλέκεται και διαμορφώνεται από τα συναισθήματα και τις ανάγκες δεσμού των συντρόφων με τέτοιο τρόπο ώστε, όπως λέμε στο EFT, “το συγχρονισμένο ικανοποιητικό σεξ ξεκινάει έξω από την κρεβατοκάμαρα” – δηλαδή, στην ασφαλή σύνδεση των συντρόφων, ώστε να νοιώθουν άνετα και κοντά για να πειραματιστούν σεξουαλικά καθ’ όλη την πορεία της σχέσης τους.
Ερώτηση 6
Πώς επηρεάζει η δυσαρεστημένη σχέση ενός ζευγαριού τα παιδιά και την ανάπτυξή τους;
Η συγκρουσιακή και επιθετική σχέση των γονέων επηρεάζει τα παιδιά και την ανάπτυξή τους. Όταν δεν υπάρχει ασφάλεια σε μια σχέση και οι σύντροφοι είναι λυπημένοι ή μόνοι, ένα παιδί μπορεί να εστιάσει όλη την ενέργειά του στην παρηγοριά και την υποστήριξη ενός από τους γονείς εις βάρος της προσωπικής του ανάπτυξης. Αυτή η δυναμική περιγράφεται στον τομέα της οικογενειακής θεραπείας θεωρείται ως το «παιδί-υπεργονιός» – όπου το παιδί, ως ένας ανυποψίαστος μάρτυρας των αρνητικών συναισθημάτων των γονέων, γίνεται «γονιός του γονιού».
Επίσης, η σύγκρουση ή η απόσταση ενός ζευγαριού μπορεί να προκαλέσει διάφορους φόβους στα παιδιά, οι οποίοι ενδέχεται να εκφράζονται είτε συγκεκριμένα (φόβος ζώων, φόβος για τους άλλους κ.λπ.) είτε πιο γενικευμένα (άγχος, νυχτερινή ενούρηση, διατροφικές διαταραχές κ.λπ.).
Ερώτηση 7
Υπάρχουν καταστάσεις που δεν μπορούν να λυθούν; Μπορείτε να μας δώσετε ένα παράδειγμα;
Οι βασικές προβληματικές καταστάσεις που είναι οι πιο δύσκολες – και μερικές φορές δεν μπορούν να επιλυθούν – είναι περιπτώσεις όπου υπάρχει εν ενεργεία σωματική κακοποίηση, χρόνια και συνεχόμενη εξάρτηση από ουσίες και εν εξελίξει εξω-συντροφικές σχέσεις.
Χρειάζεται να υπάρχει μια βάση ασφάλειας, για να μπορούν οι σύντροφοι να ανοιχθούν και να εκφράσουν συναισθήματα. Αυτή η ασφάλεια δεν μπορεί να επιτευχθεί, όταν υπάρχει ενεργή σωματική κακοποίηση ή όταν ένας σύντροφος αισθάνεται ότι υπάρχει μια εθιστική ουσία ή μια άλλη σχέση που λειτουργεί παρηγορητικά για τον σύντροφο του. Αν όμως, οι συμπεριφορές αυτές έχουν σταματήσει και οι δύο σύντροφοι έχουν δεσμευτεί να παλέψουν για τη σχέση τους, τότε μπορούν να βοηθηθούν τα ζευγάρια ώστε να αξιοποιήσουν την εμπειρία αυτή, για να «επουλώσουν» τα τραύματα στη σχέση τους και να συν-δημιουργήσουν μια πιο ικανοποιητική σχέση.
Ερώτηση 8
Πόσο συχνά οι άνθρωποι τείνουν να ζητούν βοήθεια για να ενισχύσουν τη συντροφική τους σχέση; Με βάση την εμπειρία σας, πιστεύετε ότι οι άνθρωποι μιλούν με ειλικρίνεια για τα προβλήματα που αφορούν τη σχέση του ζευγαριού; Λένε την αλήθεια;
Στον σημερινό κόσμο πάρα πολλά ζευγάρια αναζητούν βοήθεια για να ενδυναμώσουν τη σχέση. Σήμερα το ζευγάρι αποτελεί τη βασική μονάδα της κοινωνίας, ενώ στο παρελθόν ήταν η εκτεταμένη οικογένεια και η κοινότητα. Το ζευγάρι σήμερα επιβαρύνεται με ποικίλα και απαιτητικά καθήκοντα και έτσι χρειάζεται υποστήριξη και φροντίδα.
Η Συγκινησιακά Εστιασμένη Θεραπεία είναι μία από τις ευρέως χρησιμοποιούμενες παγκοσμίως προσεγγίσεις για τη θεραπεία ζευγαριών και παρουσιάζει πολύ μεγάλη επιτυχία. Στη θεραπεία ζεύγους, στη χώρα μας και ιδιαίτερα με το EFT, η εμπειρία μου έχει δείξει ότι εάν ο θεραπευτής έχει αναπτύξει τις δεξιότητες που απαιτούνται για να μπορεί να δημιουργεί μια αίσθηση ασφάλειας στην αίθουσα θεραπείας, τότε οι σύντροφοι – τόσο γυναίκες όσο και άνδρες – μιλούν με πολλή ειλικρίνεια και εκφράζουν τα συναισθήματά τους. Αυτή η ασφάλεια τους δίνει την ελπίδα που χρειάζονται για να μπορέσουν να αλλάξουν από κοινού την αρνητική δυναμική, το φαύλο κύκλο στη σχέση τους και να ξανα-ανακαλύψουν την αμοιβαία αγάπη και την αίσθηση αποδοχής και φροντίδας μεταξύ τους
Ερώτηση 9
Τι είδους εκπαίδευση για έναν Κροάτη θεραπευτή θα προσφέρετε μέσω του EFT;
Η εκπαίδευση που θα προσφέρω με το EFT θα παρέχει γνώση της δυναμικής των ζευγαριών και θα προωθεί την ανάπτυξη συγκεκριμένων δεξιοτήτων για να μπορεί ο θεραπευτής να συνεργαστεί με ζευγάρια με τρόπο βαθιά συναισθηματικό που θα διευκολύνει την αλλαγή των σχέσεων τους.
Είμαι πολύ χαρούμενη που θα διδάξω τη Συναισθηματικά Εστιασμένη Θεραπεία (EFT) σε θεραπευτές στη χώρα σας. Από προηγούμενη εμπειρία, αισθάνομαι ότι ο πολιτισμός της Κροατίας και κατά συνέπεια η δυναμική των ζευγαριών και των οικογενειών είναι πολύ παρόμοια με τον πολιτισμό μου στην Ελλάδα.
Και οι δύο πολιτισμοί υποβάλλονται σε μετάβαση από τους πιο παραδοσιακούς ρόλους και τα πρότυπα σχετίζονται με έναν πιο σύγχρονο και μεταμοντέρνο τρόπο. Αυτή η μετάβαση πολλές φορές δημιουργεί δυσκολίες και προβλήματα για όλους εμάς ως συντρόφους.
Το EFT είναι μια προσέγγιση που είναι πολύ συναφής με τους πολιτισμούς μας, διότι εστιάζει στη χρήση συναισθημάτων στις σχέσεις – είμαστε Βαλκάνια και ευτυχώς έχουμε συναισθηματικούς ανθρώπους.
